Tibet

Voorwoord

De Tibetaans-boeddhistische kunstobjecten van de Bodhimanda Stichting zijn uitingsvormen van een unieke spirituele cultuur waarvoor wereldwijd belangstelling bestaat. Het geestelijk erfgoed van de Tibetanen wortelt in wijsheid en mededogen. De Stichting biedt u eerst een korte uitleg over het boeddhisme in Tibet. Vervolgens bespreken we de inrichting van de Tibet-tempel, de centrale figuur Kelsang Gyatso, het Rad van de Leer en het offer van de stimuli van de vijf zintuigen. Tenslotte gaan we in op de veertiende Dalai Lama, zijn inwijding van de Tibet-tempel, en de bijzondere thangka die hij de Bodhimanda Stichting schonk.

Stoepa van Verlichting

De Stoepa van Verlichting is een reliekschrijn gemaakt volgens ‘volmaakte’ verhoudingen. Opgeladen met positieve energieën heeft hij een zegenende invloed op de omgeving en iedereen die ermee in contact komt.

Inleiding boeddhisme in Tibet

Het geestelijk erfgoed van de Tibetanen is gebaseerd op eeuwenoude kennis die wortelt in wijsheid en mededogen. Deze kennis kan onze ogen openen voor andere opvattingen over de werkelijkheid. Zij is gebaseerd op het inzicht van de Boeddha dat bewustzijn het krachtigste aspect van de natuur is en toegankelijk kan worden door meditatie.

Onwetendheid over de ware aard van de dingen wordt beschouwd als de oorzaak van het lijden. Het boeddhisme biedt een uitweg uit dit lijden. Het is gebaseerd op de idee van een werkelijkheid die boven alle ratio verheven is en niet in taal kan worden gecommuniceerd. Naar deze werkelijkheid kan alleen worden verwezen met behulp van symbolen.

Lees meer

De ‘goden’ van het Tibetaanse pantheon zijn personificaties van deze symbolen: elk detail in hun vormgeving heeft meerdere betekenissen. De ‘goden’ bestaan niet buiten onszelf, maar symboliseren onze innerlijke krachten en kwaliteiten. Het zijn uitbeeldingen van de wijsheid, de kracht en het mededogen van het verlichte bewustzijn dat van nature in iedereen aanwezig is. 

In het esoterisch boeddhisme staat de Boeddha niet alleen voor de figuur van de historische Siddhartha Gautama (Shâkyamuni), die sinds zijn Verlichting ‘de Ontwaakte’ (Boeddha) werd genoemd. Hij staat ook voor een abstract kosmisch principe, de absolute Waarheid, die als ‘boeddha-natuur’ al het bestaande doordringt en eraan ten grondslag ligt.

Het begrip ‘boeddha’ – met een kleine letter – verwijst naar de ‘Hoogste Waarheid’ of het allerhoogste bewustzijn. Geschreven met een hoofdletter verwijst het naar iemand die volledig ‘ontwaakt’ is tot dit allerhoogste bewustzijn of tot deze ‘Hoogste Waarheid’. Als dit bewustzijn symbolisch wordt weergegeven in de vorm van een geïdealiseerde boeddhafiguur met volmaakte menselijke trekken, spreken we van een mythische of transcendente? boeddha. 

Tibet-tempel

De foto toont de reconstructie van de traditionele Tibet-tempel die de Bodhimanda Stichting tussen 2010 en 2018 tentoonstelde in het Wereldmuseum in Rotterdam. De tempel is een ode aan het spirituele onderwijs in het land van de lama’s. De schittering van het kleurrijke, uitbundige interieur is een eeuwige illusie, maar geeft tegelijkertijd uitdrukking aan een hogere werkelijkheid.

Lees meer

Het mooiste en meest kostbare waaraan we ons hechten, wordt hier als een offergave gewijd aan de spirituele wereld. Zo vormt het een symbool voor onthechting. Edele metalen als goud en zilver en halfedelstenen als turkoois, lapis lazuli en bergkristal, verhogen de schittering van de symbolen in de tempelruimte en benadrukken het kostbare en verheven karakter van hun geestelijke kwaliteiten.

De overdadig gedecoreerde interieurstukken zijn welbewust gekozen, ook al lijken ze in schril contrast te staan met de eenvoud en soberheid van Boeddha’s leer. Ze zijn voor deze sacrale ruimte dus welbewust gekozen. Bij de inrichting van een tempelzaal streven de Tibetanen naar symbolische grandeur. Een tempel is de aardse weerspiegeling van een bovenaardse realiteit, de projectie van het ontastbare licht van een andere werkelijkheid in de passieve (inerte) materie van deze wereld.

Kelsang Gyatso

In een Tibetaanse tempel neemt de troonzetel een voorname plaats in. Hij symboliseert de verheven functie van het boeddhistisch onderricht en wordt beschouwd als het denkbeeldige middelpunt van het universum, de axis mundi. Deze verhoogde troon dient als zetel voor een belangrijke spirituele meester, die toegang heeft tot een onmetelijk kennisreservoir. Zo’n meester wordt gezien als de belichaming van inzicht en mededogen. Hij vormt het hart van een mystiek krachtveld dat gevisualiseerd wordt als een reusachtige, wereldomvattende mandala.

Lees meer

Op de majestueuze troon zetelt een levensgroot portretbeeld dat Kelsang Gyatso voorstelt, de zevende Dalai Lama. In zijn handen houdt hij het Rad van de Leer dat een rechtvaardig bestuur symboliseert, en daarmee zijn wereldlijke macht. Het leven van de zevende Dalai Lama, dat zich afspeelde in de achttiende eeuw, was voornamelijk gewijd aan hogere boeddhistische studies en meditaties. 

In zijn onderricht wees hij erop, dat ons bewustzijn een eeuwige reiziger is en dat spoedig het ogenblik aanbreekt waarop we door de dood van ons lichaam en van deze tijdelijke wereld zullen scheiden en we een nieuwe, onbekende dimensie zullen binnengaan. Eén van zijn gebeden luidde: 

“Naar gene zijde van de wereld, helemaal alleen, onmetelijk ver verwijderd van de mensen en de dingen die ik ken: daar ga ik heen. 
Hier in dit leven word ik altijd bijgestaan en is er een toegestoken hand, op elk moment,
maar tussen dood en wedergeboorte is er niemand die me kent.
Het is dáárom dat ik er zo goed op pas,
nu te leven alsof ik al in die ‘tussenstaat’ was.”

Kelsang Gyatso

Rad van de Leer

Dit is het rad van de leer, een gelukssymbool dat het onderricht van de Boeddha voorstelt. Het hier afgebeelde rad behoorde waarschijnlijk tot een reeks van ‘Zeven Koninklijke Kostbaarheden’ die aan het keizerlijke hof in China werd gebruikt bij offer- en inwijdingsceremonieën. Het rad roept het idee op van snelheid en bevestigt daarmee dat de leer van de Boeddha de mogelijkheid biedt van een versnelde geestelijke evolutie.

Lees meer

De naaf is ingelegd met drie in elkaar grijpende juwelen, die de onzichtbare wervelingen van vreugde weergeven die voortkomen uit de alomtegenwoordige, vormloze, zuivere geest. Ook symboliseren ze de ‘Drie Juwelen’ van het boeddhisme: de Boeddha, de dharma (zijn leer) en de sangha (de gemeenschap van hen die de leer in de praktijk brengen). Tevens symboliseren ze de overwinning op begeerte, afkeer en onwetendheid. De naaf staat voor de ethische discipline, nodig voor het concentreren en stabiliseren van de geest. De acht spaken vertegenwoordigen het Edele Achtvoudige Pad dat naar de verlichting leidt. De velg symboliseert de concentratie die de toepassing van het geleerde ondersteunt en daarmee de beweging van het wiel vergemakkelijkt.

Rad met twee gazellen

Het Rad van de Leer wordt hier geflankeerd door gazellen, ter herinnering aan het feit dat Boeddha’s eerste leerrede plaatsvond in het gazellenpark bij Sarnath (het huidige Varanasi), in het noorden van India.

Rad van de leer

Offer van de stimuli van de vijf zintuigen

Deze schaal van bergkristal is gevuld met parels. Daarop ligt het Offer van de stimuli van de vijf zintuigen. Het bestaat uit een schaal met een spiegel voor het gezichtsvermogen, een wierookschelp voor de reukzin, cimbalen voor het gehoor, vruchten voor de smaakzin en een sjaal voor de tastzin. Het offer symboliseert het loslaten van de misleiding die ontstaat uit onze zintuiglijke waarneming.

Lees meer

De zintuigen komen in contact met de buitenwereld. Dit contact roept gewaarwordingen op, die prettig, onprettig of neutraal zijn en begeerte of weerzin kunnen veroorzaken. De vijf zintuigen worden daarom gezien als de poorten waardoor de misleiding of vertekening van de werkelijkheid binnendringt in ons leven. Daardoor ontvouwt zich de bedrieglijkheid. De vereenzelviging met ons stoffelijke omhulsel leidt ertoe dat we dat gaan verwennen. Hierdoor ervaren we het kleine geluk van de sterveling, maar raken we ook gehecht aan zinsbevrediging.

De diepste geheimen van het leven liggen buiten het gezichtsveld van de zintuiglijke en intellectuele waarneming. Door onze aandacht niet langer naar buiten te richten, maar de vijf vormen van zintuiglijk bewustzijn achter ons te laten of ‘op te offeren’, wordt een verandering van blikrichting mogelijk. Zo ontstaat een ommekeer in het diepst van ons bewustzijn en kunnen we doordringen tot het wezenlijke van de geest.

Offer van de stimuli van de vijf zintuigen

Schilderij Dalai Lama

De Dalai Lama – in het Westen bekend als de ‘Oceaan van Wijsheid’ – neemt in het hart van de Tibetanen een zeer bijzondere plaats in. Hij wordt wereldwijd gezien als een van de grootste denkers en spirituele leiders van onze tijd. Door zijn vreedzame levenshouding en ontwapenende openhartigheid is hij ongekend populair. Vriendelijkheid is zijn leer. De kern van zijn boodschap is dat we, door het oefenen van onze geest, een bevrijdende transformatie kunnen ondergaan die leidt tot innerlijke vrede en geluk.

Lees meer

Dit schilderij, dat gemaakt is door de Tibetaanse kunstenaar Tashi Norbu, toont de Dalai Lama, zittend op de leeuwentroon. Na de voltooiing heeft de Dalai Lama het geschilderde troonkleed voorzien van zijn handtekening. 

Links van de troonzetel siert het imposante Potala-paleis het vredige landschap. Dit paleis, dat tot 1959 de winterresidentie van de Dalai Lama was, is een architectonische parel in het hart van Tibet en het beroemdste symbool voor de Tibetaanse cultuur. Het telt meer dan duizend vertrekken met ongeveer tienduizend tempels en kapellen, die tezamen meer dan tweehonderdduizend geschilderde en gebeeldhouwde voorstellingen bevatten. Al deze voorstellingen verwijzen naar een hogere werkelijkheid die het menselijk begrip overstijgt.

Rechts van de troon is het Samye-klooster afgebeeld, dat in de achtste eeuw door de Indiase meester Padmasambhava tot het eerste boeddhistische klooster van Tibet werd gewijd. Samye bezat ooit een van de belangrijkste bibliotheken van Azië en herbergde in zeldzame boeken en manuscripten eeuwenoude kennis over de geheimen van het bewustzijn. 

Schilderij Dalai Lama

Bezoek Dalai Lama

Op 10 mei 2014 bezocht Zijne Heiligheid de Dalai Lama de Tibetaanse tempel in het Wereldmuseum. Dit gebeurde op uitnodiging van de Bodhimanda stichting. 

De tempel is gewijd aan de Dalai Lama als tulku, als aardse incarnatie van Avalokiteshvara, de Bodhisattva van het Grote Mededogen. Dat wil niet zeggen dat er een goddelijk wezen, een boeddha of een bodhisattva uit hoger sferen is neergedaald en een menselijke gedaante heeft aangenomen, maar eerder dat in hem een mystieke kracht of een ideaal zodanig is verwezenlijkt, dat hij er de levende belichaming van is geworden. Zijne Heiligheid heeft de tempel ingezegend en gaf hem vervolgens de gelukbrengende naam: Chökhor Ling, ‘Eiland van het Rad van de Leer’. 

Lees meer

Geraakt door het verheven karakter van de tempelopstelling beloofde Zijne Heiligheid een thangka (rolschildering) te schenken met als onderwerp de bouw van het klooster Samye, dat een belangrijke rol speelde bij de introductie van het boeddhisme in Tibet. De keuze voor een thangka over het Samye-klooster benadrukt zijn waardering voor deze unieke sacrale ruimte. De thangka vormt een uitzonderlijke waardering voor de missie van de Bodhimanda stichting om kennis over het tantrisch boeddhisme en zijn kunst in het Westen te presenteren.

Thangka geschonken door de Dalai Lama

Centraal op de thangka staat de Indiase abt Shantarakshita die in de 8e eeuw door koning Trisong Detsen was uitgenodigd om Samye te bouwen, het eerste klooster van Tibet. Geïnspireerd op het klooster Odantapuri in Bihar in India, ontwierp Shantarakshita het complex als een reusachtige driedimensionale mandala, een afspiegeling van de kosmos compleet met de berg Meru als ‘wereldas’ en daaromheen als satelliet-eilanden de uitgestrekte wereldcontinenten.

Lees meer

Het verhaal gaat dat duistere machten elke nacht opnieuw de pas opgetrokken muren van het Samye klooster neerhaalden. Dankzij de hulp van de Indiase goeroe Padmasambhava, die met zijn magische krachten de lokale demonen onderwierp, kon de bouw worden voltooid. Omdat dit verhaal is verbonden met de ontstaansgeschiedenis van het Tibetaans Boeddhisme, zijn Padmasambhava (links) en koning Trisong Detsen (rechts) aan de onderzijde afgebeeld.

Een meester-schilder van het Norbulingka-Instituut in Dharamsala? (India) heeft op aanwijzingen van de Dalai Lama de schildering gemaakt. Deze is gemonteerd binnen een lijst van brokaat en zijde. Aan de voorzijde staat de signatuur van de Dalai Lama. 

Padmasambhava

De Indiase meester Padmasambhava (hij die uit de
lotus is geboren) is één van de historische
grondleggers van het Tibetaans boeddhisme. De
magische staf symboliseert zijn vermogen de
wereld van het lijden te transformeren in de
paradijselijke wereld van een verlichte.

Thangka klooster Samye